დადიანები

ლევან I დადიანი (?_1572)

ლევან I დადიანი პირველი იყო დადიანებს შორის, რომელიც ოდიშის[1] მთავარიგახდა; ეს მეფის ტოლფასი სტატუსი გახლდათ იმ გაგებით, რომ იგი არ ემორჩილებოდა უფრო მაღალი რანგის საერო ხელისუფალს, როგორც, მაგალითად, ერისთავები. ლევანმა გადამწყვეტი როლი შეასრულა ოდიშის როგორც დამოუკიდებელი სახელმწიფოს ჩამოყალიბებაში. მისი წარმატება დიდწილად განაპირობა დიპლომატიის ნიჭმა, რომელიც მან რეგიონის წარმმართველ ძალასთან, ოსმალეთის იმპერიასთან ურთიერთობაში გამოიყენა.

                                        ლევან I-ის ფრესკა

ლევანის დაბადების თარიღი უცნობია. წალენჯიხის ეკლესიის ფრესკაზე იგი გამოსახულია, როგორც ახოვანი მამაკაცი გრძელი ულვაშით, ნუშისებრი თვალებითა და მოკლე თმით, რომელსაც ბეწვითა და მარგალიტებით შემკული სამოსი აცვია. მამამისი, მამია III დადიანი, ოდიშს 1512-1533 წლებში ერისთავის სტატუსით მართავდა; იგი მოქიშპე კავკასიურ ტომთან ბრძოლაში მოკლეს. იმ დროისათვის ოდიში ოფიციალურად იმერეთის სამეფოს ეკუთვნოდა და დამოუკიდებელ სახელმწიფოს არ წარმოადგენდა.

კონფლიქტი იმერეთის მეფესთან

1535 წელს, მას შემდგომ, რაც ლევანის მეფობა დაიწყო, იმერეთის მეფემ ბაგრატ III ბაგრატიონმა, რომელიც ურჩი სამცხე-საათაბაგოს წინააღმდეგ ბრძოლაში იყო ჩაბმული, დასახმარებლად ოდიშს მიმართა. ლევანის ძალებმა ამ აჯანყების წარმატებით ჩახშობაში დიდი წვლილი შეიტანეს. თუმცა, როდესაც მეფემ დაპყრობილი მიწები თავის მოკავშირეებს ნაალაფრის სახით დაუნაწილა, ოდიშს არაფერი შეხვდა.

რვა წლის შემდეგ ბაგრატს ისევ დასჭირდა სამხედრო დახმარება, მაგრამ ამჯერად ოდიშის მთავარს სამცხე-საათაბაგოს თურქების შემოსევისაგან დასაცავად მიმართა. ლევანმა უარი შეუთვალა, მიზეზი დღემდე უცნობია. ზოგიერთი მკვლევარი მიიჩნევს, რომ ლევანმა შური იძია, რადგან სამცხე-საათაბაგოსთან ბრძოლაში დახმარება ბაგრატ მეფემ მას სათანადოდ არ დაუფასა. სხვები ამტკიცებენ, რომ ლევანი უბრალოდ მიხვდა, რომ ამგვარი ბრძოლები პრობლემას დიდი ხნით ვერ წყვეტდა და მათში მონაწილეობა ოდიშის ინტერესებში არ შედიოდა. ნებისმიერ შემთხვევაში ლევანის არჩევანს უზარმაზარი მნიშვნელობა ჰქონდა, რადგან ერისთავის მიერ მეფის თხოვნაზე უარის თქმა დამოუკიდებლობის გამოცხადების ტოლფასი იყო.

ქართლისა და გურიის სამხედრო დახმარების წყალობით ბაგრატმა 1543 წლის ბრძოლა მაინც მოიგო, მაგრამ თურქებმა სწრაფად მოახერხეს გადაჯგუფება და მათთვის სასურველ რეგიონზე შეტევა განაახლეს. მეფე ბაგრატმა ლევანს კვლავ სთხოვა, ბრძოლაში ჩართულიყო, მაგრამ ლევანმა თხოვნა ხელმეორედ უკუაგდო. ამჯერად ბაგრატის ჯარი დამარცხდა და განრისხებულმა მეფემ ლევანის დასჯა გადაწყვიტა. შურის საძიებლად მეფეს შესაძლებლობა 1548 წელს მიეცა, როდესაც ლევანი ბაგრატის მიპატიჟებით იმერეთში ნადიმზე ჩავიდა. სტუმართმოყვარე გამასპინძლების მაგივრად, რომელსაც ლევანი მოელოდა, იგი შეიპყრეს და ბაგრატის მონასტერში ჩაკეტეს.

ოდიშში ხმა გავარდა ბაგრატის ღალატის შესახებ და ჯარი ლევანის მეუღლის, მარეხის, მეთაურობით ლევანის გასათავისუფლებად იმერეთისაკენ გაეშურა. უნდა აღინიშნოს, რომ იმერეთის ჯარი ოდიშისაზე ძლიერი აღმოჩნდა; ბაგრატი გურიის მთავარს დაუკავშირდა და შეეცადა დაერწმუნებინა, რომ ოდიშზე შეტევა ერთად განეხორციელებინათ, მაგრამ მთავარმა უარი განუცხადა, რადგან შიშობდა, რომ ოდიშის დაპყრობის შემდეგ ბაგრატი გურიის ხელში ჩაგდებასაც შეეცდებოდა.

ორწლიანი ტყვეობის შემდეგ ლევანმა საპყრობილეს სამცხე-საათაბაგოს მმართველის დახმარებით დააღწია თავი. ამ უკანასკნელს ბაგრატთან დაპირისპირებისთვის საკუთარი მიზეზები ჰქონდა. ლევანი ოდიშს გმირად დაუბრუნდა; გავრცელდა ლეგენდა, თუ როგორ გადააბა მან ზეწრები, გადმოეშვა ფანჯრიდან და სამშობლოში გამოეშურა.

თურქ-ოსმალოთა გულის მოგება

XVI საუკუნის 50-იან წლებში ოსმალეთის იმპერიამ რამდენიმე ეტაპად სცადა საქართველოს დამორჩილება, რაც ამ რეგიონის მართვის სტრატეგიას მნიშვნელოვნად ცვლიდა. 1554 წელს თურქებმა ლაზეთი დაიპყრეს და ამას გურიის დაპყრობაც მოჰყვა. 1555 წელს თურქეთისა და სპარსეთის იმპერიებმა ამასიის სამშვიდობო ხელშეკრულება დადეს, რომლის საფუძველზედაც საქართველო გავლენის სფეროებად დაიყო: ქვეყნის აღმოსავლეთ ნაწილი სპარსელებს ხვდათ წილად, ხოლო დასავლეთი თურქებმა ჩაიგდეს ხელში.

ლევანს კარგად ესმოდა ამ ხელშეკრულების მნიშვნელობა მისი სამთავროსთვის, რომელიც იმერეთის მსგავსად ოსმალოთა ინტერესების სფეროში მოექცა. იმისათვის, რომ სიტუაცია თავის სასარგებლოდ შემოეტრიალებინა, იგი 1557 წელს სტამბოლს ესტუმრა, რათა თურქეთის სულთნისათვის ლოიალობა გამოეხატა და ამით ოდიშის სახელმწიფოს დამოუკიდებლობის აღიარებისათვის მიეღწია. ლევანმა სულთანს საჩუქრად ნატიფად ნაკეთი ოქროს ფიალა ჩაუტანა, რომელმაც სულთანი ისე აღაფრთოვანა, რომ ფიალა თავის პირად კოლექციაში მოათავსა.

ლევანი თანახმა იყო გაეთვალისწინებინა ოსმალოთა ინტერესები დასავლეთ საქართველოში და იმპერიას ხარკს გადაუხდიდა. სანაცვლოდ, იგი იმედოვნებდა, რომ ოსმალოები სამხედრო დახმარებას გაუწევდნენ ჯიქების ტომის წინააღმდეგ იმხანად მიმდინარე ბრძოლაში. სულთანი დათანხმდა, რომ აღიარებდა ოდიშის ავტონომიას, თუმც კი ოსმალეთის გავლენის სფეროში, – რაც ლევანს საფუძველს აძლევდა, მთავრად წოდებულიყო, _ რადგან ხარკის მორჩილად გადამხდელი ოდიშის სახელმწიფო ისევე აწყობდა ოსმალეთს, როგორც სრულად დაპყრობილი ტერიტორია, თანაც ეს ნაკლებ ხარჯებთან იქნებოდა დაკავშირებული. თუმცა სულთანმა ხაზი გაუსვა, რომ ოდიში სამხედრო დახმარებას მხოლოდ მაშინ მიიღებდა, თუკი იგი ოსმალოთა მმართველობას დაემორჩილებოდა, რაც ლევან დადანისთვის მიუღებელი იყო. (მოგვიანებით მან ჯიქებთან კონფლიქტი დიპლომატიური გზებით მოაგვარა.)

ლევანის მეფობის უკანასკნელ ათწლეულში (1572 წლამდე) ოდიში იმერეთსა და გურიასთან ერთად დასავლეთ საქართველოში გაბატონებისთვის ბრძოლაში იყო ჩაბმული. 1567 წლისათვის ოდიშის ძალაუფლება საგრძნობლად შესუსტდა და ლევანი კიდევ ერთხელ გაეშურა სტამბოლში დახმარების სათხოვნელად. ამჯერად სულთანი ნამდვილად მოხარული იყო, დახმარებოდა, რადგან “გათიშე და იბატონე”-ს პოლიტიკა მის წისქვილზე ასხამდა წყალს. (იმერეთის მიერ ოდიშის დაპყრობით ერთიანი და უფრო ძლერი სახელმწიფო შეიქმნებოდა, რომელიც თურქებს უკეთესად გაუწევდა წინააღმდეგობას, ვიდრე პატარა მოქიშპე სამთავროები.)

ლევან I-ის მმართველობის დროს ოდიში ძლიერ და დამოუკიდებელ სახელმწიფოდ იქცა, მაგრამ ლევანის სიკვდილის შემდეგ ოდიშის აღმავლობა შეჩერდა. მისი ძლიერი ხელის გარეშე ოდიში დაცემის გზას დაადგა. მართალია, ლევანის ოთხი ვაჟიდან სამი შემდგომში ოდიშის მთავარი გახდა, ვერც ერთი მათგანი მამის დიპლომატიურ, პოლიტიკურ და სამხედრო წარმატებებს ვერ მიუახლოვდა.

ლევან II (1597-1657)

საქართველოს გაერთიანებული სამეფოს ეპოქიდან მოყოლებული დასავლეთ საქართველოს ლევან II დადიანზე ძლიერი მმართველი არ ჰყოლია. მამამისი მანუჩარ დადიანი ოდიშის  (შემდგომში სამეგრელოს) სამთავროს მართავდა. დედამისი ნესტან-დარეჯან ბაგრატიონი აღმოსავლეთ საქართველოში ქართლ-კახეთის მეფის ალექსანდრე II-ის ქალიშვილი იყო, რომელიც მშობიარობას გადაჰყვა. ლევანმა ბავშვობა დედულეთში გაატარა. 1611 წელს, ნადირობისას, მამამისი უბედურ შემთხვევას ემსხვერპლა და 14 წლის ლევანს ოდიშის მთავრის მოვალეობის შესრულება მოუხდა. ამ თანამდებობას იგი სიკვდილამდე ანუ 46 წლის მანძილზე იკავებდა.

მოკავშირეობა და ღალატი

იმ ეპოქის ჩვეულების თანახმად, ლევანმა ქორწინება სტრატეგიულ იარაღად გამოიყენა, რათა მოშურნე მეზობლების აგრესია აღეკვეთა და მოკავშირეებთან ურთიერთობა განემტკიცებინა. 1615 წელს ლევანმა ცოლად აფხაზეთის მთავრის ქალიშვილი შეირთო, ხოლო 1621 წელს თავისი და მარიამი გურიის ტახტის მემკვიდრე სიმონ გურიელზე დააქორწინა.

ოდიშის, აფხაზეთისა და გურიის სამთავროების მოკავშირეობის პერსპექტივა ფრიად აღელვებდა მეზობელი იმერეთის სამეფოს მმართველ მეფე გიორგი III ბაგრატიონს. 1622 წელს გიორგიმ ოდიშთან ომი წამოიწყო, მაგრამ ოდიშისა და აფხაზეთის გაერთიანებულ ძალებთან სასტიკად დამარცხდა. გურიამ ამ ომში ნეიტრალური პოზიცია დაიკავა.

თუმცა ამ მოვლენიდან ცოტა ხნის შემდეგ ოდიშის ალიანსი აფხაზეთთან დაიშალა. ეს მოჰყვა ლევანსა და მის მეუღლეს შორის ურთიერთობის გაფუჭებას. ქალი სახელმწიფო მინისტრ მერაბ ქორთოძესთან სასიყვარულო ურთიერთობაში დაადანაშაულეს. ლევანი ცოლს საზარელი სისასტიკით გაუსწორდა: მისი ბრძანებით ქალს ცხვირი და ენა მოაჭრეს და ქალი მამამისს დაუბრუნეს. ამის შემდეგ ლევანმა დამსჯელი ოპერაცია განახორციელა აფხაზეთის წინააღმდეგ და რამდენიმე სოფელი გაანადგურა. ცოლქმრული ღალატის ბრალდება ლევანისათვის დროული აღმოჩნდა: იმ დროს მას გაგიჟებით უყვარდა ნესტან-დარეჯან ჭილაძე, ლევანის ბიძის, გიორგი ლიპარტიანის ცოლი.

მერაბ ქორთოძე გურიაში გადაასახლეს. მან ლევანის მოკვლის მიზნით შეთქმულება დაგეგმა. შეთქმულებს შორის იყვნენ იმერეთის მეფე გიორგი, აფხაზეთის მთავარი სეტემან შერვაშიძე, ლევანის სიძე სიმონ გურიელი (იმხანად გურიის გვირგვინოსანი მეფე) და რამდენიმე უკმაყოფილო დიდგვაროვანი ოდიშიდან ლევანის უმცროსი ძმისა და გერი ძმის ჩათვლით. შეთქმულებმა მკვლელი დაიქირავეს; მკვლელობა ლევანისა და ნესტან-დარეჯან ჭილაძის (რომელიც ლევანმა ბიძამისს მოსტაცა) საქორწინო ნადიმზე უნდა მომხდარიყო.

შეთქმულება ჩაიშალა, რადგან ქორწილის დღეს ლევანზე თავდასხმისას დანით შეიარაღებულმა მკვლელმა მსხვერპლს მხოლოდ ზედაპირული ჭრილობები მიაყენა. გამოჯანმრთელების შემდეგ ლევანი სასტიკად გაუსწორდა შეთქმულებს. ძმები დააბრმავა და თითოეულს ხელ-ფეხი მოჰკვეთა, ხოლო მერაბ ქორთოძე წყალში დაახრჩობინა. შემდეგ მისი გვამი ზარბაზნის სატენად იქნა გამოყენებული, რაც, მართალია, საზარელ, მაგრამ გაფრთხილებას წარმოადგენდა ლევანის შეიარაღებული ძალებისათვის და მიანიშნებდა, რომ ყველა მოღალატეს იგივე ბედი ეწეოდა. ამის შემდეგ ლევანმა მრისხანება სიმონ გურიელის წინააღმდეგ მიმართა და ჯარი გურიას შეუსია, რაც სისხლისმღვრელ კონფლიქტში გადაიზარდა; სიტუაცია მხოლოდ მაშინ დაშოშმინდა, როდესაც დასავლეთ საქართველოს პატრიარქმა მალაქია გურიელმა ლევანთან ზავს საკუთარი ძმის, სიმონის, გაწირვის ფასად მიაღწია. სიმონი შეიპყრეს, დააბრმავეს და იერუსალიმში, მონასტერში, გაგზავნეს, სადაც მან სიცოცხლის ბოლომდე დაჰყო; მან გურიაში ერთი წელიც კი ვერ იმეფა. მალაქია იმით დააჯილდოვეს, რომ გურიის მმართველად დანიშნეს. გურია კვლავ ოდიშის ქვეშევრდომი გახდა. ამის შემდეგ ლევანმა ყურადღება აფხაზეთისკენ მიმართა და თავდასხმების მთელი სერია განახორციელა, რაც რამდენიმე წლის მანძილზე გაგრძელდა.

ბრძოლა იმერეთთან

1633 წელს როსტომ ბაგრატიონი, რომელიც ლევანმა თავის პოლიტიკურ პარტნიორად აღზარდა, დასავლეთ საქართველოში ქართლის მეფე გახდა. პარტნიორობის განსამტკიცებლად ლევანმა კიდევ ერთი სტრატეგიული ქორწინება დაგეგმა. ამჯერად მან გადაწყვიტა, თავისი და მარიამი ქართლის ახალი მეფისთვის შეერთო.

1634 წელს ქორწილზე დასასწრებად ლევანსა და როსტომს იმერეთი უნდა გაევლოთ; მათ სადაზვერვო მონაცემები მიიღეს იმის თაობაზე, რომ ლევანის ძველი მეტოქე, იმერეთის მეფე გიორგი, მათ მოკვლას გეგმავდა. ამიტომ ორივე გზას დიდძალი ჯარით გაუდგა. იმერეთის ძალებისა და ოდიშელი მეომრების შეტაკება ამ უკანასკნელთა გამარჯვებით დამთავრდა და მეფე გიორგი დატყვევებულ იქნა. მან ორი წელი გაატარა ლევანთან ტყვეობაში და იგი მხოლოდ მას შემდეგ გაათავისუფლეს, რაც მისმა ვაჟმა ალექსანდრემ გვარიანი გამოსასყიდი გადაიხადა და იმერეთის სასაზღვრო ტერიტორიები ოდიშს დაუთმო. ლევანი ამ მონაპოვარით არ დაკმაყოფილდა და ექსპედიცია წამოიწყო იმ მიზნით, რომ იმერეთი მთლიანად დაეპყრო. ოდიშის ძალებმა გზა ქუთაისისაკენ, იმერეთის დედაქალაქისაკენ ბრძოლებით გაიკვლიეს, მაგრამ მისი აღება ვერ შეძლეს.

1639 წელს მამის, მეფე გიორგის, სიკვდილის შემდეგ იმერეთის ტახტზე ალექსანდრე ავიდა. მისი მეფობის პირველი ექვსი წლის განმავლობაში ლევანი არაერთხელ დაესხა თავს იმერეთს, ხოლო 1645 წელს იგი კვლავ დაიმუქრა ქუთაისის აღებით. მაგრამ ქალაქი ამჯერადაც მტერს მედგრად დახვდა, ძირითადად, ნიჭიერი სამხედრო სტრატეგის, მეფე ალექსანდრეს ძმის, მამუკა ბაგრატიონის, ძალისხმევის შედეგად.

ლევანმა მოგვიანებით მაინც იყარა ჯავრი. 1647 წელს მან მამუკა შეიპყრო და ციხეში ჩასვა. ალექსანდრემ თავისი ვაჟი ბაგრატი გაგზავნა ლევანთან, რათა მისთვის მამუკას განთავისუფლება ეთხოვა. ლევანმა არა მხოლოდ უარით გაისტუმრა, არამედ გარკვეული დროით ბაგრატიც დააპატიმრა. მამუკას კი ტრაგიკული ბედი ერგო: მთელი დარჩენილი ცხოვრება ლევანის ტყვეობაში გაატარა; მას ზოგჯერ აწამებდნენ კიდევაც. მამუკა 1654 წელს გარდაიცვალა.

ეს დრამატული ისტორია ამით არ დასრულებულა. 1648 წელს აღმოსავლეთ საქართველოში კახეთის სამეფოს მმართველი მეფე თეიმურაზ I მისმა მეტოქემ, როსტომ ბაგრატიონმა, სპარსელების დახმარებით დაამარცხა. თეიმურაზი იმერეთში გაიქცა, რადგან იმედი ჰქონდა, რომ იქ რუსეთიდან ან დასავლეთ საქართველოს რომელიმე სახელმწიფოდან დახმარებას მიიღებდა და ტახტს დაიბრუნებდა. ერთ-ერთი პოლიტიკური ნაბიჯი იყო ლევანთან შეხვედრა. მას თეიმურაზმა ალექსანდრესთან შერიგება სთხოვა, თუმცა ლევანმა სანაცვლოდ იმერეთის ტერიტორიის ნახევრის ოდიშისთვის გადაცემა მოითხოვა. ეს პირობა ალექსანდრესთვის მიუღებელი იყო. მოლაპარაკებები გარკვეული დროის მანძილზე მიმდინარეობდა, მაგრამ 1651 წელს შეწყდა, რის შემდეგაც ლევანმა კიდევ სცადა იმერეთის დაპყრობა, მაგრამ უშედეგოდ.

1656 წელს ოდიშისა და იმერეთის მოქიშპე ფეოდალების შერიგება რუსეთის ხელმწიფის ელჩებმა სცადეს, მაგრამ ლევანს ისევ ჰქონდა პრეტენზიები ცალკეულ ტერიტორიებზე, რასაც ალექსანდრე უარით უპასუხებდა. ერთი წლის შემდეგ ლევანი გარდაიცვალა და მისი ოცნება, რომ იმერეთი დაეპყრო, აუსრულებელი დარჩა. მისი სიკვდილიდან ცოტა ხნის შემდეგ ოდიშის ძალაუფლება საგრძნობლად შესუსტდა და იგი რეგიონის გამუდმებულ კონფლიქტებში უმალ აგრესორიდან თავდასხმების სამიზნედ გადაიქცა.

იმ დროს, როდესაც ლევანი იმერეთის დაპყრობისათვის იღვწოდა, გურიამ რამდენიმე მთავარი გამოიცვალა. მაგრამ, რამდენადაც ყველა მათგანი ლევანისადმი ლოიალურად იყო განწყობილი, გურიის საზღვრებზე მშვიდობა სუფევდა. გურიისგან განსხვავებით აფხაზეთი ოდიშისთვის გადაუჭრელ პრობლემად რჩებოდა, მით უმეტეს, რომ ისლამისა და ოსმალეთის ზეგავლენა აფხაზეთის კულტურულ კავშირებს საქართველოსთან თანდათან ასუსტდებდა. აფხაზების თავდასხმის აღსაკვეთად ლევანმა ოდიშისა და აფხაზეთის საზღვრის გაყოლებაზე 60 კილომეტრზე მეტი სიგრძის კედლის აშენება ბრძანა.

საგარეო ურთიერთობები

კონფლიქტი და ინტრიგა ქართულ სამთავროებს შორის ფართო პოლიტიკურ კონტექსტში მიმდინარეობდა, რომელშიც საქართველო დასავლეთით თურქეთის იმპერიასა და აღმოსავლეთით სპარსეთის იმპერიებს შორის იყო გახლეჩილი; თანაც ჩრდილოეთით რუსეთი უკვე ანგარიშგასაწევ ძალად ყალიბდებოდა. ლევანის ხანაში ოდიში ოსმალეთის იმპერიის მოხარკე ქვეყნად ითვლებოდა.

ამგვარ რთულ პოლიტიკურ გარემოში ლევანი ოდიშს უდიდესი ოსტატობით უძღვებოდა. 1620-30-იან წლებში თურქების იმპერია გარე კონფლიქტებით იყო დაკავებული და ისიც აკმაყოფილებდა, რომ ოდიში ოსმალეთის სულთანს ყოველწლიურ ხარკს უხდიდა და სანაცვლოდ დამოუკიდებლობის მაღალი ხარისხით სარგებლობდა. უფრო მეტიც, სტამბოლიდან ელჩების ვიზიტის დროს ლევანი ცდილობდა მათთვის ქვეყნის მდიდარი რაიონები არ ეჩვენებინა; ის და მისი კარისკაცები შელახულ ტანისამოსს იცვამდნენ; ამით იგი ცდილობდა ისეთი შთაბეჭდილება შეექმნა, თითქოს ოდიში ღატაკი და საცოდავი მხარე იყო და მისი დაპყრობა არც კი ღირდა.

1634 წელს ქართლის მეფე როსტომ ბაგრატიონთან ლევანის დის ქორწინება კიდევ ერთ ტაქტიკურ ნაბიჯს წარმოადგენდა. ეს ოდიშის სამთავროს საშუალებას აძლევდა, მეგობრული ურთიერთობები დაემყარებინა სპარსეთის იმპერიასთან, რომლის ნაწილსაც ქართლი შეადგენდა. ამ გზით ლევანს სურდა, რომ შემდგომში თურქებს ოდიშის დაპყრობა გადაეფიქრებინათ. სპარსეთის შაჰი, რომელიც ისწრაფვოდა, რომ ოდიშთან კარგი ურთიერთობა შეენარჩუნებინა იმ შემთხვევისთვის, თუკი თურქ ოსმალოებთან საომარი მოქმედებების წამოწყება მოუწევდა, ცდილობდა ფულისა და საჩუქრების მეშვეობით (რომელთა შორის სპილოც კი იყო) ლევანის კეთილგანწყობა მოეპოვებინა. უნდა აღინიშნოს, რომ სპარსეთთან ლევანის ამგვარი ფლირტი იყო შეცდომა, რომელიც ოდიშს საკმაოდ ძვირი დაუჯდა. (თუმცა მთელი თავისი ცხოვრების მანძილზე ასეთი შეცდომა მას არცთუ ისე ბევრი ჰქონდა დაშვებული.) თურქეთის სულთანმა გაფრთხილების სახით შავი ზღვის სანაპიროს გასწვრივ ოდიშს საზღვაო ქვეითი ძალები შეუსია, რომლებმაც დრანდის მონასტერი დაანგრიეს და მიმდებარე რეგიონი ააოხრეს. 1639 წელს თურქებმა და სპარსელებმა მიაღწიეს შეთანხმებას ერთმანეთის გავლენის სფეროებში ჩაურევლობის შესახებ.

ლევანმა გარკვეული ნაბიჯები გადადგა იმისთვის, რომ რეგიონულ პოლიტიკურ არენაზე გავლენიანი მოთამაშეები შემოეყვანა. 1636 წელს რუსეთში ელჩად გაბრიელ გეგენავას გაგზავნა მიზნად ისახავდა ამ ქვეყანასთან ისეთი ურთიერთობის დამყარებას, რომელიც ოდიშს საშუალებას მისცემდა გარკვეული დახმარების იმედი ჰქონოდა და თანაც დე-ფაქტო დამოუკიდებლობაც შეენერჩუნებინა. მაგრამ უნდა ითქვას, რომ ეს მცდელობა წარუმატებელი აღმოჩნდა, რადგან რუსეთმა უარი განაცხადა სამხედრო დახმარებაზე, გარდა იმ შემთხვევისა, თუკი ოდიში რუსთხელმწიფის ქვეშევრდომობას დასთანხმდებოდა.

ლევანმა ძალღონე არ დაიშურა დასავლეთ ევროპის ქვეყნებთან ურთიერთობის ჩამოყალიბებისათვის და ამ მიზნით კათოლიკურ ეკლესიასთან კავშირების დამყარებას შეეცადა. 1626 წელს რომის ემისრები საქართველოში ჩამოვიდნენ საჩუქრებითა და წერილებით, რომლებიც ქართლ-კახეთის, იმერეთის, ოდიშისა და გურიის მთავრებს პაპმა ურბან VIII-მ გამოუგზავნა. პაპის ელჩებმა ლევანზე უდიდესი შთაბეჭდილება მოახდინეს. ისინი არა მხოლოდ ზოგადი განათლებით გამოირჩეოდნენ, არამედ ისეთ სფეროებშიც კი, როგორიცაა მედიცინა, საინჟინრო საქმე, გეოგრაფია და ასტრონომია, საკმაო კომპეტენტურობა გამოავლინეს. მისთვის სტუმრები წარმოადგენდნენ არა მხოლოდ პოლიტიკურ მოკავშირეებს, არამედ ძალას, რომელიც ოდიშს მოდერნიზებასა და ჩამორჩენილი ეკონომიკის განვითარებაში დაეხმარებოდა.

დასავლეთთან ეკონომიკური ურთიერთობების განმტკიცებისათვის ლევანმა ამბიციური გეგმა შეიმუშავა, რომელიც ოდიშის ინფრასტრუქტურის განვითარებას, აბრეშუმის წარმოების აღმავლობასა და სპეციალური სავაჭრო ქალაქის აშენებას გულისხმობდა. ეს სავაჭრო ცენტრი ოდიშის [2] გავლით აღმოსავლეთსა და დასავლეთს დააკავშირებდა . ლევანმა აგრეთვე ზარაფხანის აშენებაც ბრძანა, რათა ამ გეგმის დასაფინანსებელი ფული მოეჭრათ.

იმ დროისათვის ახლო და შორეული აღმოსავლეთიდან მომავალი საქონელი ევროპაში ორი ძირითადი გზით ხვდებოდა: ზღვით (ხმელთაშუა ზღვის გავლით) და ხმელეთით (ოსმალოთა ტერიტორიის გავლით). ლევანმა მიზნად დაისახა, ამ სავაჭრო გზებში მრავალფეროვნება შეეტანა და ოდიშზე გამავალი ახალი სავაჭრო გზა დაემკვიდრებინა. იმ პერიოდში ოდიში სტაბილურ და უსაფრთხო ქვეყანას წარმოადგენდა, რომელსაც შეეძლო იმაზე დაბალი საბაჟო ტარიფების დაწესება, ვიდრე თურქები ახდევინებდნენ მოვაჭრეებს თავიანთ ტერიტორიაზე საქონლის გატარებაში, და ამით მსურველები გადმოებირებინა. თანაც ოდიშის მარშრუტი შედარებით უფრო სწრაფი ტრანზიტისა და დროის საგრძნობი დაზოგვის საშუალებას იძლეოდა.

1640-იან წლებში, საკუთარი ეკონომიკური გეგმის პირველი ეტაპის განხორციელების შემდეგ, ლევანმა პაპის ემისრები რომში დააბრუნა და თან გულითადი წერილი გაატანა, რომელშიც პაპს უმორჩილესად სთხოვდა, რომ აბრეშუმისა და შალის დამზადების ოსტატები გამოეგზავნა ოდიშში, რათა აქაურებისათვის ძაფის დართვისა და ქსოვის ხელობა ესწავლებინათ. ლევანი ჰპირდებოდა, რომ ამ “მრეწველობის ელჩებს” მიწით, სახლებითა და მსახურებით უზრუნველყოფდა. თუმცა, სანამ წარგზავნილებმა რომს მიაღწიეს, ურბან VIII გარდაიცვალა, ახალი პაპი ინოკენტი X (1644-1655) კი აღარ იზიარებდა საქართველოსთან კავშირების გაბმის ინტერესს. იგი ლოცვა-კურთხევით შემოიფარგლა და ლევანს ოდიშის ეკონომიკური წინსვლის იმედი გაუცრუვდა.

პირადი მემკვიდრეობა

1639 წელს ლევანი შეძრა საყვარელი მეუღლის ნესტან-დარეჯან ჭილაძის გარდაცვალებამ. მის სიკვდილამდე ცოტა ხნით ადრე ლევანმა ოდიშის ყველა ეკლესიას საჩუქრები გაუგზავნა თხოვნით, რომ მისი ცოლისათვის ელოცათ. ნესტანის სიკვდილის შემდეგ სამღვდელოება მას კვლავ ცოცხლებს შორის მოიხსენიებდა. მისი ხსოვნის პატივსაცემად ლევანმა იერუსალიმის ქართველთა ჯვრის მონასტერს ყველა ვალი გადაუხადა და მონასტერი აღადგენინა; იმდროინდელი ჩვეულებისამებრ, მან ასევე მოითხოვა, რომ იერუსალიმის ჯვრის მონასტრის კედელზე მისი და მისი მეუღლის ფრესკები გამოესახათ.

ლევანს ორი ვაჟი ჰყავდა. იგი მიიჩნევდა, რომ უფროსი ვაჟი ალექსანდრე ძლიერი მმართველი ვერ გახდებოდა; ასე რომ, ის თავის შემცვლელად უმცროს ვაჟ მანუჩარს ამზადებდა. მაგრამ 1657 წელს მანუჩარი უდროოდ გარდაიცვალა და ლევანიც იძულებული გახდა გამოეცხადებინა, რომ ტახტი ალექსანდრეს ვაჟს გადაეცემოდა. ძალიან მალე ლევანი მარტოსულობაში გარდაიცვალა; იგი შეძრა საყვარელი ვაჟის სიკვდილმა, რომელზედაც ესოდენ დიდ იმედებს ამყარებდა.

აფხაზეთსა და იმერეთთან გამთანგველი კონფლიქტების მიუხედავად, ლევანმა ოდიშს ძლიერება, მატერიალური კეთილდღეობა და სტაბილურობა მოუტანა. სამთავრო მდგრადი კულტურული აღმავლობის გზასაც დაადგებოდა, რომ არა რომის პაპის უარი ესოდენ მნიშვნელოვანი ტექნიკური დახმარების აღმოჩენაზე. ლევანის სიკვდილის შემდეგ ოდიშმა კატასტროფული უკუსვლა განიცადა: ერთ-ერთი უძლიერესი ქართული სახელმწიფო რამდენიმე წელიწადში იმ რეგიონის უსუსტეს სამთავროდ გადაიქცა. ძველმა მეტოქეებმა და ამბიციურმა მეზობლებმა ლევანის გარდაცვალება სათავისოდ გამოიყენეს და ოდიშის შევიწროება და მასზე გაუთავებელი თავდასხმები არ შეუწყვეტიათ, რამაც ეს მხარე კიდევ უფრო მეტად დაასუსტა და გააღატაკა.

მართალია, პოლიტიკური მიზნების მისაღწევად ლევანი ხშირ შემთხვევაში ულმობლობას იჩენდა, მაგრამ მას მაინც სამართლიანად მიიჩნევენ დიდ ქართველად, რადგან ოდიშის განვითარებითა და მისი კულტურული საგანძურის შენარჩუნებით სისხლხორცეულად იყო დაინტერესებული. ეკონომიკის მოდერნიზაციის გარდა, იგი ეკლესიების აღდგენითა და ისტორიული ხელნაწერების კონსერვაციითაც იყო დაკავებული და მრავალ ახალ მშენებლობასაც აფინანსებდა. მას სიყვარულით მოიხსენიებენ იმის გამოც, რომ წყაროებთან ოქროსა და ვერცხლის თასებს დებდა, რათა წყალი ყველას ამ ძვირფასი სასმისებიდან დაელია. ამას ოდიშის ყველა მაცხოვრებელი აფასებდა და არავის არასოდეს გაუბედავს მათი მოპარვა.

ცოტნე დადიანი და კოხტასთავის შეთქმულება

XIII საუკუნე ძნელბედობის ხანა იყო საქართველოსათვის. რეგიონი მონღოლებმა დაიპყრეს და 1246 წელს ქართველი მამაკაცებისათვის სამხედრო სამსახური სავალდებულო გახდა. საქართველოს დიდგვაროვნები წინ აღუდგნენ ამას და რამდენიმე მათგანი კოხტასთავში შეიკრიბა, რათა საერთო მტრის, მონღოლების, წინააღმდეგ აჯანყება დაეგეგმათ.

საუბედუროდ, მონღოლებმა შეიტყვეს ამ თავყრილობის შესახებ და კრების მიმდინარეობის დროს თავს დაესხნენ კოხტასთავს. შეთქმულები დაატყვევეს და დასაკითხად ქალაქ ანისში ჩაიყვანეს; დაკითხვისას ყველა მათგანი წინაწარ შეთანხმებულ ყალბ ამბავს იმეორებდა: შეიკრიბნენ სამეურნეო საკითხების განსახილველად და არა მონღოლების წინააღმდეგ გასალაშქრებლად. მონღოლები არ წამოეგნენ სატყუარას და სიმართლის გასარკვევად შეთქმულთა წამება განიზრახეს: მათ ქართველები გააშიშვლეს, შებოჭეს, ტანზე თაფლი წაუსვეს და მწველი მზის ქვეშ დასხეს.

ოდიშის ერისთავთ-ერისთავი და საქართველოს სამეფოს მანდატურთუხუცესი ცოტნე დადიანი იყო ის დიდგვაროვანი, რომელიც ესწრებოდა კოხტასთავის შეკრებას, მაგრამ არ დაუპატიმრებიათ. სრულებით შემთხვევით მან კიდევ ერთ შეთქმულთან ერთად დატოვა კრება მონღოლების თავდასხმამდე ცოტა ხნით ადრე. შეიტყო რა, რომ მისი თანამემამულეები შეიპყრეს და ანისში ჩაიყვანეს, ცოტნე ორიოდე კაცის თანხლებით გაეშურა ამ ქალაქისაკენ. ცოტნემ დაინახა თუ არა თავისი მეგობარი თავად-აზნაურების ტანჯვა და დამცირება, ტანთ გაიხადა, თავის მხლებლებს სთხოვა, რომ გაეკოჭათ, და სხვებს მიუჯდა.

მონღოლებს განცვიფრებისაგან ენა ჩაუვარდათ. მათმა მეთაურმა ნოინმა ცოტნეს ჰკითხა, თუ რატომ მოიქცა ასე. პასუხად ცოტნემ მიუგო, რომ სიმართლის თქმა სურდა და, თუ სხვები სასტიკ სიკვდილს იმსახურებდნენ, მაშინ თავადაც იგივე ბედი უნდა გაეზიარებინა. როდესაც დაინტერესდნენ, თუ რაში მდგომარეობდა ეს სიმართლე, ცოტნე მონღოლებს იმავე შეთხზულ ამბავს მოუყვა.

მონღოლები აღფრთოვანდნენ ცოტნეს სიმამაცით. შესაძლოა, ისინი დარწმუნდნენ ქართველთა ალიბის სისწორეში. ასე იყო თუ ისე, მათ ქართველები გაათავისუფლეს და საქართველო დაინდეს იმ საშინელი შურისძიებისაგან, რომელიც, ჩვეულებრივ, აჯანყებულ რეგიონებს თავს ატყდებოდა.

ნიკოლოზ (დიდი ნიკო) დადიანი (1764-1834)

დადიანების ოჯახსა და, საერთოდ, XVIII და XIX საუკუნეების საქართველოში ნიკოლოზი გავრცელებული სახელი გახლდათ. ამიტომ ყველა ოჯახის ნიკოლოზს მეტსახელი ჰქონდა შერქმეული, რათა სხვებისაგან გამოერჩიათ. ერთ-ერთი ამ ნიკოლოზთაგანი იყო “დიდი ნიკო” დადიანი, რომელიც როგორც სამხედრო მთავარსარდალი, ელჩი და სამეგრელოს მმართველი, მთე რეგიონში მნიშვნელოვან როლს ასრულებდა. მას ასევე ეკუთვნის ავტორიტეტული ნაშრომები ისტორიასა და პოლიტიკურ მეცნიერებებში.

ნიკოლოზ დადიანი

რეგენტობის წლები

დიდი ნიკოს მამა გიორგი დადიანი (?-1799), სამეგრელოს მთავარ კაცია II დადიანის (1757-1788) ძმა იყო. როდესაც 1804 წელს მამის, გრიგოლ დადიანის, გარდაცვალების შემდეგ ახალგაზრდა ლევან V დადიანი მთავარი გახდა, დიდი ნიკო პოლიტიკაში მეურვეთა საბჭოს წევრის სტატუსით შევიდა და, ვიდრე ლევანი სრულწლოვანებას მიაღწევდა, მისი სახელით მართვის ფუნქცია დაევალა. ეს საბჭო რუსეთის იმპერიის მიერ იქნა დანიშნული იმ შეთანხმების საფუძველზე, რომელიც 1803 წელს გრიგოლთან დაიდო (რომელსაც რუსეთის მხარდაჭერა მომხდურებისაგან თავის დასაცავად სჭირდებოდა). საბჭოში ლევანის დედა ნინო ბაგრატიონი, მისი ბიძა ბესარიონ ჭყონდიდელი, სასახლის კომენდანტი გიორგი ჩიქვანი და ლეჩხუმელი დიდგვაროვანი ბერი გელოვანი შედიოდნენ.

მეურვეთა საბჭოს წევრის დიდი ნიკოს ერთ-ერთ უმთავრეს ამოცანას წარმოადგენდა ელჩის სტატუსით სანკტ-პეტერბურგში გამგზავრება, რათა რუსეთისთვის ზოგიერთი გადაუდებელი საკითხის გადაჭრაში დახმარება ეთხოვა; ამ საკითხთა შორის პრიორიტეტული იყო დაკარგული ტერიტორიების დაბრუნება, მაგალითად, ლეჩხუმის, რომელიც იმერეთს ჰქონდა მიტაცებული, და ანაკლიისა შავი ზღვის სანაპიროზე, რომელიც აფხაზეთს ჰქონდა დაპყრობილი. დიდი ნიკო რუსეთისაგან დახმარებას რეგიონში გავრცელებული ადამიანებით ვაჭრობის წინააღმდეგ ბრძოლაშიც ითხოვდა. მისიამ დიდი წარმატებით ჩაიარა და რუსეთის ხელმწიფე დათანხმდა, რომ სამეგრელოს დელეგაციას ყველა მოთხოვნას შეუსრულებდა. თვით დიდმა ნიკომ ხელმწიფეზე აშკარად კარგი შთაბეჭდილება დატოვა. ნიკომ მისგან პოლკოვნიკის სამხედრო წოდება და ძვირფასი საჩუქრები მიიღო.

სანკტ-პეტერბურგიდან დაბრუნების შემდეგ დიდ ნიკოს ლევანის დედასთან, ნინო ბაგრატიონთან, უსიამოვნება მოუვიდა; ზოგიერთს ეჭვი გაუჩნდა, რომ ნინო პოლიტიკურ ინტრიგებში მონაწილეობდა და სამეურვეო საბჭოს საკუთარი მიზნებისათვის იყენებდა. (დადიოდა ხმები, რომ ქალმა საკუთარი ქმარიც კი მოწამლა.) დიდ ნიკოსა და ნინო ბაგრატიონს შორის ძალაუფლებისათვის გაუთავებელი ბრძოლა მხოლოდ მაშინ შეწყდა, როდესაც ლევანმა სრულწლოვანებას მიაღწია: სამეურვეო საბჭომ არსებობა შეწყვიტა და ნინომ ყოველგვარი ძალაუფლება დაკარგა.

ლევან V-ის მეფობა

ნინოსაგან განსხვავებით დიდი ნიკოს პოლიტიკური ზეგავლენა კიდევ უფრო გაიზარდა მას შემდეგ, რაც ძალაუფლება ლევანს გადაეცა. ლევანი სუსტი და გულგრილი მმართველი იყო. მას პოლიტიკურ პრობლემებთან შეჭიდებას ნადირობა და თევზაობა ერჩივნა. მან მმართველობის პრაქტიკული მხარე დიდ ნიკოს გადააბარა, ხოლო თავად დროს ბუნების წიაღში ატარებდა. დიდი ნიკო სამთავროს მმართველად დაინიშნა და ყოველდღიურ საკარო ცხოვრებას წარმართავდა.

სამეგრელოს მართვის გასაუმჯობესებლად 1804-1811 წლებში დიდმა ნიკომ “დასტურლამა” (კანონების კოდექსი) შეადგინა, რომელიც 23 თავისგან შედგებოდა და სამთავროს მართვის ყველა ასპექტს მოიცავდა. “დასტურლამაში” სამთავროს მართვის პრინციპები ოფიციალურად პირველად ჩამოყალიბდა. ამ წიგნმა დიდი როლი შეასრულა მთავრის ერთპიროვნული მმართველობის შეზღუდვაში. ამ დოკუმენტის შექმნამდე მთავარს შეეძლო, მაგალითად, მოსახლეობისთვის გადასახადების საკუთარი ნებასურვილით დაწესება.

დიდი ნიკოს მიერ დაწერილი კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი ნაშრომია “ქართველთა ცხოვრება”, ისტორიული მიმოხილვა, რომელიც ასახავს საქართველოს ისტორიას უძველესი დროიდან. ამ ნაშრომის ძირითადი ნაწილი 1819 წელს დასრულდა, მაგრამ 1823 წლისათვის ნაშრომს დაემატა კიდევ 12 თავი, რომელიც დიდი ნიკოს თანამედროვე ისტორიას ეხება. ამ ნაწარმოებმა დროის გამოცდას გაუძლო, რადგან იგი ისეთ პირველწყაროებს ეყრდნობა, რომელთა დიდი ნაწილი უკვე აღარც კი არსებობს. მაგალითად, ნაშრომის გვიანდელი თავები სამეგრელოს პოლიტიკურ და კულტურულ ისტორიას ეხება და ეყრდნობა წყაროებს, რომლებშიც იმ პერიოდის მნიშვნელოვან პიროვნებებს აღგვიწერს.

პოლიტიკურ და ლიტერატურულ საქმიანობასთან ერთად დიდი ნიკო გამორჩეული იყო სამხედრო სარბიელზედაც. იგი რუსეთ-თურქეთის ომში (1828-1829) არმიის მთავარსარდალი იყო და ფოთისა და მუხა-ესტატეს ბრძოლებში მონაწილეობდა. გამორჩეულმა სამსახურმა მას გენერალ-მაიორის წოდება და წმინდა ანას პირველი ხარისხის კავალერიის ორდენი მოუტანა.

დიდი ნიკო ორჯერ დაოჯახდა: პირველად იგი გურიის თავადის ასულ მერი ერისთავზე დაქორწინდა, ხოლო 1802 წელს, დაქვრივების შემდეგ, მან აფხაზი თავადის ქალი ეკატერინე მარშანია შეირთო ცოლად. მას შვიდი შვილი, ორი ქალიშვილი და ხუთი ვაჟი, შეეძინა. დიდი ნიკო დადიანი 1834 წელს გარდაიცვალა. მის შთამომავლებს შორის შეგვიძლია დავასახელოთ ისეთი გამორჩეული ადამიანები, როგორებიც იყვნენ პოეტები დავით დადიანი, კოწია დადიანი, ლევან დადიანი და მამია გურიელი, ასევე დრამატურგი გიორგი შერვაშიძე.

დავით დადიანი

დავით დადიანი

დავითი 1813 წელს პატარა დაბა ჭკადუაშში დაიბადა, სადაც მამამისს, ლევან V დადიანს (1793-1846) სასახლე ჰქონდა. ბავშვობისას იგი მეზობელი სამეფოს, იმერეთის, დედაქალაქ ქუთაისში გაგზავნეს; იქ დავითი დედის ნათესავებთან ცხოვრობდა და სკოლაშიც იქვე დადიოდა. ათი წელი რომ შეუსრულდა, მამამისმა იგი სვანეთის მთავარ ციოყ დადეშქელიანის ქალიშვილზე, დარეჯან დადეშქელიანზე დააქორწინა. 1835 წელს ცოლ-ქმარი განქორწინდა და დარეჯანი კახელ თავად დავით აბხაზს შერთეს; ქალის ოჯახთან უსიამოვნების აცილების მიზნით მას პენსია დაუნიშნეს, რომელიც 150 რუსულ ჩერვონეცს [1]) შეადგენდა. 1831 წელს დავითი თბილისში გადასახლდა, სადაც თბილისის გუბერნიაში რუსეთის მეფისნაცვლის მთავრობაში სტაჟიორად გაამწესეს.

უჩვეულო გზით ძალაუფლებისაკენ

დავითის მამა ლევანი სუსტი მმართველი იყო და ქვეყნის მართვის პრაქტიკული მხარისადმი არავითარ ინტერესს არ იჩენდა. მას ძირითადად გართობა და დროსტარება იზიდავდა. ამიტომ ცდილობდა, სამეგრელოს მმართველობა რაც შეიძლება მალე გადაელოცა. როგორც კი 18 წლის დავითი თბილისში გაგზავნეს, ლევანმა რუსეთის მეფისნაცვალს სთხოვა, მისი ვაჟი დავითი სამეგრელოს თანამმართველად ეღიარებინა.

თავიდან დავითს ზუგდიდში უმნიშვნელო პასუხისმგებლობა ეკისრებოდა, ამიტომ თბილისში მყოფი უფროსობა ნებას რთავდა, იქ დროდადრო ჩასულიყო. თუმცა სულ მალე, მას შემდეგ, რაც 1834 წელს დავითი კაზაკების პოლკში სამხედრო საქმის შესასწავლად გაამწესეს, მამამისმა იგი სამეგრელოში გამოიწვია, რათა იქ გამწვავებული პოლიტიკური კრიზისის მოგვარებაში მოხმარებოდა. ფაქტობრივი მმართველი “დიდი ნიკო” დადიანი, რომელსაც ლევანი ქვეყნის ყოველდღიურად მართვას ანდობდა, გარდაიცვალა და სამეგრელოს რამდენიმე თავადი ლევანს ძალაუფლებას ედავებოდა.

დავითმა ჩასვლისთანავე დაიწყო სამეგრელოს მართვის სისტემის რეფორმირება: მკაცრად განსაზღვრული გადასახადი დააწესა (რითაც, ფაქტობრივად, ადგილობრივ დიდებულებს გლეხების დაბეგვრისას თვითნებობის გზა მოეჭრათ); გარკვეული ნაბიჯები გადადგა რეგიონის სამართლებრივი სისტემის დემოკრატიზაციისა და, საერთოდ, უფრო ძლიერი მმართველობის დამყარებისკენ. ამ ცვლილებებს სამეგრელოს თავადები ნამდვილად არ მიესალმნენ, რადგან ამგვარი რეფორმები საკმაოდ ზღუდავდა დიდებულების პრივილეგიებს. რეფორმებისაკენ დაუოკებელმა სწრაფვამ დავითსა და მამამისს შორის წინააღმდეგობა გამოიწვია, განსაკუთრებით მას მერე, რაც დავითმა ლევანის გართობისათვის განკუთვნილი თანხების შემცირება გადაწყვიტა.

1838 წელს, მამის მხარდაჭერის დაკარგვის შემდეგ, დავითი თბილისში დაბრუნდა, სადაც მაღალ საზოგადოებაში თავისი ადგილი აღიდგინა და ალექსანდრე ჭავჭავაძის ოჯახს დაუახლოვდა (ალექსანდრე ჭავჭავაძე იყო ცნობილი პოეტი, სამხედრო მოღვაწე და არისტოკრატი, რომლის სახელიც XIX საუკუნის საქართველოში განმანათლებლური ღირებულებების დამკვიდრებას უკავშირდება.) დავითი წინანდალში ჭავჭავძეების საზაფხულო რეზიდენციის ხშირი სტუმარი გახდა, სადაც იგი ალექსანდრეს ქალიშვილ ეკატერინეს შეხვდა, რომელიც მტკიცე ხასიათით გამოირჩეოდა. მათ ერთმანეთი შეუყვარდათ, მაგრამ იმხანად ეკატერინეს კეთილგანწყობის მოსაპოვებლად კიდევ რამდენიმე დიდგვაროვანი ახალგაზრდა იბრძოდა. და მაინც, გამარჯვება დავითს ხვდა წილად და 1839 წელს მათ თბილისში ქაშუეთის ეკლესიაში იქორწინეს.

ამ ქორწინებას პოლიტიკური მნიშვნელობაც ჰქონდა. მას შემდეგ, რაც 1838 წელს დავითმა სამეგრელო დატოვა, პოლიტიკური სიტუაცია იქ კვლავ სწრაფად გაუარესდა. თავადებმა დადიანების ოჯახს ისევ შეუტიეს, მაგრამ ლევანი ამჯერადაც ისევე უძლური აღმოჩნდა, როგორც ხუთი წლით ადრე. სამეგრელოში დადიანების მრავალსაუკუნოვან ხელისუფლებას დასასრული ემუქრებოდა და ლევანმაც ისევ თავის ვაჟს მიმართა. ამჯერად მან სიტყვა დადო, რომ დავითს მართვის სადავეებს მთლიანად გადასცემდა და პოლიტიკას სამუდამოდ ჩამოსცილდებოდა. მაგრამ, რადგანაც წესის მიხედვით, სამეგრელოს მთავარი ცოლიანი უნდა ყოფილიყო, დავითი რაც შეიძლება მალე უნდა დაქორწინებულიყო და მხოლოდ ამის შედეგად მოიპოვებდა სრულ ძალაუფლებას. თანაც ეს ყველაფერი მანამ უნდა მომხდარიყო, ვიდრე ლევანს თავისი აღთქმის გადაფიქრების საშუალება მიეცემოდა.

დავითის ქორწინების ოფიციალურ რეგისტრაციას თითქმის ორი წელიწადი დასჭირდა, ასე რომ, დავითი სამეგრელოს ერთპიროვნულ მმართველად ოფიციალურად მხოლოდ 1840 წელს დაინიშნა. ამგვარად, 1846 წელს მამამისის გარდაცვალების შემდეგ, როდესაც დავითმა საბოლოოდ მიიღო მთავრის ტიტული, მას რეგიონის მართვის უკვე ხუთწლიანი გამოცდილება ჰქონდა.

რეფორმები

დავითი რუსეთის ხელმწიფის მხარდაჭერით სარგებლობდა, რომელმაც საკუთარი სიგელით დაადასტურა დავითის გუბერნატორად დანიშვნა, და სამეგრელოს მოუსვენარი თავადებიც მის ხელისუფლებას დამორჩილდნენ. ამან ახალ მთავარს საშუალება მისცა, სამეგრელოს მართვის სისტემის რეფორმირება გაეგრძელებინა.

შესაძლოა, უმნიშვნელოვანესი ცვლილება სასამართლო სისტემას შეეხო, რომელსაც მანამდე მთავარი აკონტროლებდა. მან დანიშნა 12 დამოუკიდებელი იურისტი, რომლებიც მართლმსაჯულების საბოლოო არბიტრებს წარმოადგენდნენ; მათ საშუალება მიეცათ, რომ სასამართლო სისტემა დიდგვაროვანთა კონტროლიდან გამოეყვანათ, რითაც სამართალი ამ უკანასკნელებზედაც გავრცელდებოდა. სხვა მნიშვნელოვანი რეფორმები ადამიანებით ვაჭრობის აკრძალვას, მზითევის ტრადიციის გაუქმებასა და გზებისა და არხების მშენებლობას ეხებოდა; ასევე, მთავრის ძალაუფლება სამღვდელოებაზე აღარ ვრცელდებოდა. დავითმა დააწესა სტიპენდია, რომლის წყალობით ყოველწლიურად ათი მეგრელი ახალგაზრდა თბილისში ჩადიოდა და იქ პროფესიულ განათლებას იღებდა. რეფორმების ასეთი სწრაფი ტემპი განაპირობა დავითის წინათგრძნობამ, რომ სამეგრელო, _ იმხანად უკვე რუსეთის იმპერიის პროტექტორატი და უკანასკნელი დამოუკიდებელი ქართული სამთავრო _ ალბათ, მალე გაუქმდებოდა და დამოუკიდებელი პოლიტიკური ერთეულის სახით არსებობას შეწყვეტდა.

ეს რეფორმები ფულს საჭიროებდა. დაფინანსების მოპოვებას დავითი შემოსავლიანი მიწების შესყიდვითა და სამეწარმეო საქმიანობაში (მაგალითად, მარწყვის მოშენება, სიგარებისა და, რაც მთავარია, აბრეშუმის წარმოება) მთავრობის ჩართვით ცდილობდა. (სამწუხაროდ, დავითის სიკვდილის შემდეგ ყველა ეს წამოწყება ჩაიშალა.) იყო შემთხვევები, როდესაც თავის რეფორმებს დავითი პირადი ქონების გაყიდვითაც აფინანსებდა.

დავითის პირადი ცხოვრება საკმაოდ ტრაგიკული იყო. მისი შვიდი შვილიდან პირველი სამი (მარიამი [1840-1842], ნინო [1841-1848] და ლევანი [1842-1844]) დავითის სიცოცხლეშივე ბავშვთა სნეულებებისაგან დაიღუპა. დარჩენილი ოთხი შვილიდან _ ნიკოლოზი (1847-1903), სალომე (1848-1913), ანდრია (1850-1910) და თამარი (1853-1859) _ ლევანის სიკვდილის დროისთვის უფროსი შვიდი წლისაც კი არ იყო. სამი მცირეწლოვანი შვილის დაკარგვით გამოწვეული ტკივილისათვის რომ გაეძლო, დავითი მთლიანად სამეგრელოს მოდერნიზაციის საკითხებზე გადაერთო და ამისთვის ჯანმრთელობას არ ზოგავდა. 1853 წლის აგვისტოში იგი უცაბედად მალარიით დაავადდა და მალევე გარდაიცვალა. იგი მარტვილის ეკლესიაში დაკრძალეს.

რადგანაც დავითის უფროსი ვაჟი და მემკვიდრე ნიკო მამის გარდაცვალების დროს ჯერ კიდევ ბავშვი იყო, დავითის მეუღლემ ეკატერინემ მეურვის ფუნქცია თავის თავზე აიღო. თუმცა უნდა აღინიშნოს, რომ მმართველობისთვის ეკატერინე მზად არ აღმოჩნდა და ის სირთულეები, რომლის წინაშეც იგი მყისვე დადგა (თურქეთთან ომისა და სამეგრელოში აჯანყების ჩათვლით), სრულყოფილ ხელმძღვანელსაც კი ჩიხში შეიყვანდა. ოთხი მშფოთვარე წლის შემდეგ რუსეთის იმპერიის მთავრობა ჩაერია და 1857 წელს სამეგრელოს ადმინისტრაციული კონტროლი სრულად გადაიბარა ამით საბოლოოდ დასრულდა დადიანების ოჯახის ბატონობა.